Επιστροφή στην αρχική σελίδα
Ένα φθινοπωρινό απόγευμα του 1896, ενώ ο Γάλλος κινηματογραφιστής Georges Melies προσπαθούσε να τραβήξει πλάνα από την κίνηση στους δρόμους και τα βουλεβάρτα του Παρισιού, η μηχανή του κόλλησε και η λήψη έμεινε στη μέση τη στιγμή που κατέγραφε την έξοδο ενός λεωφορείου από κάποιο τούνελ. Ευτυχώς όμως γι' αυτόν, αλλά και για την τέχνη του κινηματογράφου, λίγα λεπτά αργότερα κατάφερε να επιδιορθώσει το πρόβλημα και συνέχισε την κινηματογράφηση άλλων θεμάτων, ξεκινώντας από μια νεκροφόρα που έτυχε να βγαίνει από το ίδιο τούνελ εκείνη τη στιγμή.
Όταν τελείωσε τα γυρίσματα και επέστρεψε στο ατελιέ του για την εμφάνιση και το μοντάζ, ο Melies παρατήρησε έκπληκτος ότι ο τρόπος που έγινε η κινηματογράφηση (πρώτα το ένα αντικείμενο και αμέσως μετά το άλλο) δημιουργούσε στον θεατή την ψευδαίσθηση ότι το λεωφορείο μεταμορφωνόταν με κάποιο μαγικό τρόπο σε νεκροφόρα. Έτσι, γεννήθηκε το πρώτο κόψιμο (cut) στην ιστορία του κινηματογράφου.
Από τότε, η τεχνική αυτή έχει χρησιμοποιηθεί εκατομμύρια φορές και είναι βέβαιο ότι θα παραμείνει δημοφιλής για όσο καιρό πραγματοποιούνται κινηματογραφήσεις μια και μας επιτρέπει να επιταχύνουμε τη ροή του χρόνου. Αν για παράδειγμα θέλεις να δείξεις ότι ο ήρωας εγκατέλειψε την έκλυτη ζωή του και αποφάσισε να σπουδάσει και να γίνει χρήσιμο μέλος της κοινωνίας, το μόνο που χρειάζεσαι είναι μερικά πλάνα, διάρκειας λίγων δευτερολέπτων το καθένα, όπου ο πρωταγωνιστής θα διαβάζει, θα τρίβει εμφανώς κουρασμένος τα μάτια του, θα κοιμάται πάνω από μια στοίβα ανοιχτά βιβλία και τέλος θα δίνει εξετάσεις και θα πανηγυρίζει τη στιγμή της αποφοίτησής του.
Έτσι, μέσα σε ελάχιστα λεπτά μπορείς να περάσεις μπροστά από το θεατή μήνες ή χρόνια ζωής, ενώ εμπειρίες δεκαετιών μπορούν να συμπυκνωθούν μέσα στις λίγες ώρες που διαρκεί μια ταινία ή κάποιο σήριαλ.
Μου αρέσει αυτή η ταχύτητα και όπως όλοι οι άνθρωποι, έτσι και εγώ χαίρομαι να παρακολουθώ κινηματογραφημένες ιστορίες και να αποκτώ νέες εμπειρίες χάρη σ' αυτές (μεγάλα ηθικά διλήμματα, περιπέτειες στη ζούγκλα, ρομαντικούς ή απελπισμένους έρωτες κ.λπ.). Τον τελευταίο καιρό όμως, έχω αρχίσει να υποπτεύομαι ότι αυτή η "ταχύχρονη" απεικόνιση της πραγματικότητας αποτελεί ένα όμορφο, αλλά πολύ επικίνδυνο εργαλείο, για όσους από μας δεν κατανοούν τα μειονεκτήματά του.
Αν αναλογιστούμε λίγο τις παλαιότερες εποχές, θα παρατηρήσουμε ότι τότε οι άνθρωποι μάθαιναν πώς να ζουν, ακολουθώντας το παράδειγμα των άλλων γύρω τους, τις προτροπές των μύθων της κοινωνίας τους και τις επιταγές της θρησκείας τους. Σήμερα όμως, που οι μύθοι έχουν πεθάνει, οι θρησκείες χάνουν το ποίμνιό τους και οι άνθρωποι έχουν όλο και πιο ρηχές σχέσεις, η διδασκαλία του πώς να ζούμε μάς έρχεται όλο και περισσότερο από την τηλεόραση και τον κινηματογράφο.
Αυτή είναι σήμερα, είτε το θέλουμε είτε όχι, η κύρια πηγή των εμπειριών και των προτύπων μας για πράγματα όπως το πώς να συμπεριφερόμαστε στους γύρω μας, πώς να οικοδομούμε μια φιλία, πώς να ερωτευόμαστε, πώς να αντιμετωπίζουμε ένα πρόβλημα, πώς να υποφέρουμε την απώλεια ενός αγαπημένου μας προσώπου, πώς να αντιμετωπίζουμε μια κρίση κ.λπ. Είμαστε παιδιά της τηλεόρασης και του κινηματογράφου και σε όλο και περισσότερες περιστάσεις αντιμετωπίζουμε τον κόσμο ακριβώς όπως μας έχει διδάξει αυτό το μέσο.
Δυστυχώς όμως, όλα τα μηνύματα ή διδάγματα που λαμβάνουμε από αυτή την πηγή υπόκεινται στους περιορισμούς του Cut, ενώ η πραγματικότητα λειτουργεί με άλλους ρυθμούς:
Η ζωή είναι πιο αργή. Στον κινηματογράφο ο σοφός ή εμπνευσμένος ήρωας χρειάζεται λίγες μόνο ώρες ή έστω μερικές ημέρες για να μετατρέψει την πόρνη σε αγία και τον μισάνθρωπο σε ιεραπόστολο. Έτσι, πολλοί από εμάς πιστεύουν ότι μερικές έξυπνες κινήσεις αρκούν για να μεταβάλλουν τη ζωή ενός ανθρώπου και απογοητεύονται γρήγορα όταν συνειδητοποιούν ότι στην πραγματικότητα χρειάζονται μήνες ή ακόμη και χρόνια για να αλλάξει έστω και λίγο ένας ανθρώπινος χαρακτήρας.
Η ζωή έχει παλινδρομήσεις. Στον κινηματογράφο ο πρωταγωνιστής παίρνει μια απόφαση και συνήθως προχωρεί ακάθεκτος για μήνες ή χρόνια προς την υλοποίησή της. Έτσι πολλοί εγκαταλείπουν με την πρώτη αναποδιά ή απογοήτευση τις προσπάθειές τους, νομίζοντας ότι δεν έχουν αρκετή θέληση. Δυστυχώς γι' αυτούς δεν καταλαβαίνουν ότι αυτό που τους συμβαίνει είναι φυσιολογικό, καθώς η πραγματική ζωή είναι γεμάτη απρόβλεπτα προβλήματα, απογοητεύσεις και υπαναχωρήσεις, ενώ το τελικό αποτέλεσμα δεν είναι ποτέ ακριβώς εκείνο που επιθυμήσαμε (χωρίς αυτό πάντως να σημαίνει ότι είναι και χειρότερο).
Η ζωή δεν είναι πάντα ενδιαφέρουσα. Στον κινηματογράφο όλα είναι ή φαίνονται εντυπωσιακά και κανείς δεν χρειάζεται να μάθει πώς να εκτελεί αλλά και να αγαπά ένα μονότονο, αλλά χρήσιμο έργο. Έτσι οι θεατές μαθαίνουν να μην ικανοποιούνται ποτέ από τη ζωή τους, καθώς δεν διδάσκονται ότι στην πραγματική ζωή τα βαρετά πράγματα (οι ατέλειωτες κουραστικές συζητήσεις, το μαγείρεμα ή ακόμη και το καθάρισμα μιας τουαλέτας) δεσμεύουν την πλειοψηφία του χρόνου μας, γεμίζουν με μονοτονία τη ζωή μας και αφήνουν πολύ λίγο περιθώριο για κάτι πραγματικά εντυπωσιακό και ενδιαφέρον.
Στη ζωή δεν υπάρχουν ηρωικές στιγμές (ή είναι ελάχιστες και κρατούν πολύ λίγο). Στον κινηματογράφο ο ήρωας σχεδόν πάντοτε θριαμβεύει ή έστω καταστρέφεται πολεμώντας γενναία. Έτσι, οι περισσότεροι θεατές διδάσκονται πως ο δικός τους "ρόλος" είναι ρηχός και ανούσιος, καθώς στην πραγματική ζωή πολύ συχνά ο ηττημένος τίθεται απλώς στο περιθώριο και πρέπει μόνος του να βρει το θάρρος και τη δύναμη να ξαναφτιάξει τη ζωή του και να νικήσει τις ανασφάλειες, τις τύψεις και τα προβλήματα που του δημιούργησε η αποτυχία.
Θα μπορούσα να συνεχίσω επ' άπειρον αυτή τη λίστα, αλλά νομίζω ότι όσα έγραψα είναι αρκετά για να συμφωνήσετε και εσείς πως, παρά τις κάποιες εξαιρέσεις, (που σπάνια γίνονται δημοφιλείς στο ευρύ κοινό) η διαπαιδαγώγησή μας από τη σύγχρονη κινηματογραφική μυθοπλασία έχει συνήθως πολύ λίγη σχέση με τις πραγματικές μας ανάγκες. Η ζωή είναι πολύ διαφορετική από μια ταινία, από ένα σήριαλ ή από τα δραματοποιημένα (με τη μορφή show) δελτία ειδήσεων που παρακολουθούμε όλοι καθημερινά, νομίζοντας ότι μας παρουσιάζουν μια πραγματική απεικόνιση του υπόλοιπου κόσμου.
Δεν πιστεύω βέβαια ότι στη βιαστική, πολύπλοκη και απρόβλεπτη εποχή μας έχουμε τη δυνατότητα να υιοθετήσουμε κάποιο άλλο προσφορότερο μέσο για να μας διδάσκει πολλές από τις μεγάλες αξίες της ζωής. Καλό θα ήταν όμως να θυμόμαστε πάντοτε τα μειονεκτήματά του και να επεκτείνουμε τη διαπαιδαγώγηση μας και σε άλλους χώρους όπως το θέατρο, η τέχνη και το διάβασμα. Και φυσικά ακόμη καλύτερο θα ήταν να μην ξεχνάμε πως το πραγματικό σχολείο της ζωής είναι οι ίδιοι οι άνθρωποι. Όσα χρόνια κι αν περάσουν και όσες τεχνολογίες και αν εφευρεθούν η ζωή θα είναι πάντοτε πιο πλούσια, αν τη γνωρίζουμε μέσα από τα μάτια και τις πράξεις των συνανθρώπων μας.
Γιώργος Επιτήδειος gepiti@gepiti.com
| Γραφτείτε συνδρομητές για να λαμβάνετε κάθε νέο άρθρο που δημοσιεύεται εδώ |
© 2001
Επιστροφή στην αρχική σελίδα